Sławomir John Lipiecki Website
login hasło


Ryś - pożyteczny drapieżnik

Felis Lynx lynx - Ryś (ang. Lynx lub Bobcat)

 

Długość ciała 70-130 cm, długość ogona 15-30 cm, wysokość w kłębie ok. 75 cm, przeciętna masa 15 kg (maksymalnie 20 kg).

 

Ryś Felix

 

Ryś (Felis Lynx), choć znacznie mniejszy od swych potężnych kuzynów z afrykańskiej sawanny, tropikalnych lasów Azji czy też stepów Syberii, jest silnym i groźnym kotem. Niegdyś przedstawiciele tego gatunku występowali niemal wszędzie, gdzie tylko był las i pożywienie. Dziś te piękne koty stanowią rzadkość. Wieki zaciekłych polowań i utrata naturalnych siedlisk postawiły rysie w obliczu ostatecznej zagłady (...)

 

Ryś to niezwykły kot zamieszkujący niegdyś lasy Europy, północnej Azji i Ameryki (gdzie występuje także jego odmiana, ryś rudy zwany po amerykańsku "Bobcat"). Dziś ma swoje siedliska tylko na nielicznych obszarach. Czasami spotyka się go w niedostępnych górzystych rejonach Euroazji i na południu, w górach Hiszpanii. Nieco łatwiej spotkać rysia w Skandynawii, zwłaszcza w Szwecji, gdzie zwierzęta żyją w harmonii z ludźmi, nie obawiając się ich. Najwięcej jednak rysiów, żyje na Syberii oraz w gęstych dziewiczych lasach Kanady i Alaski. Występują w rozległych lasach iglastych lub mieszanych, zarówno na nizinach jak i wyżynach. W górach terytorium i siedlisko rysia może mieścić się na wysokości dochodzącej aż do 2000 m. n. p. m. Z kolei ryś rudy żyje na trzęsawiskach, w rejonach suchych i kamienistych, pokrytych zaroślami, a nawet pustyniach wśród kaktusów. W Polsce ryś występuje jedynie w Puszczy Augustowskiej, Białowieskiej, a także w Bieszczadach i Karpatach. Warto wspomnieć, że jest to największy dziki kot żyjący na wolności w naszym kraju.

 

Ryś
Podobnie jak inne koty, także Ryś przesypia większą część swojego życia.

 

Terytorium każdego rysia obejmuje ogromny obszar ok. 1800 hektarów, choć zdarza się, że może sięgnąć nawet 3000 hektarów (sic!) W jego obrębie od świtu do zmierzchu ryś przemierza od 8 do 20 km. Zawsze chodzi tymi samymi ścieżkami, ale odpoczywa w różnych miejscach. Znakowanie tak wielkiego obszaru odbywa się w tradycyjny dla kotów sposób. Na suchych, miękkich drzewach ryś ostrzy pazury, pozostawiając w nich głębokie ślady, będące swego rodzaju "wizytówką" i zarazem znakiem ostrzegawczym dla intruzów.

 

Podobnie jak puma, tak i ryś zaliczany jest do rodziny kotów małych, choć długość jego ciała sięgająca niejednokrotnie 130 cm (przeciętnie 70 cm) oraz wysokość (w kłębie) ok. 75 cm zdają się temu zaprzeczać. Ryś ma jednak specyficzny sposób życia, typowy dla małych kotów. Dźwięki, jakie wydaje, podobne są do głosu kota domowego. Jednak jego głos jest bardziej donośny i przy tym lekko ochrypnięty. Mruczeniem ryś okazuje zadowolenie, a prychaniem i parskaniem gniew lub zaniepokojenie. Przybiera wówczas typowo kocią postawę bojową. W tym miejscu należy zaznaczyć, że ryś jak na swój niski wzrost i niezbyt dużą masę ciała (maksymalnie 20 kg) jest bardzo odważny. W obronie własnej lub młodych może zaatakować nawet wilka lub niedźwiedzia.

 

Ryś
Tajemniczy Ryś nieustannie patroluje swoje wielkie terytorium.

 

Wśród rodziny Felidae, ryś wyróżnia się swoim charakterystycznym wyglądem. Ma krótki ogon, długie nogi (zwłaszcza tylne) i krótkie, szpiczaste uszy zakończone frędzelkami włosów, dzięki którym jego słuch jest dużo lepszy względem innych kocich pobratymców. Futro rysia jest doskonale przystosowane zarówno do wysokich jak i bardzo niskich temperatur, w tym także do przebywania na śniegu. Oczy tego kota są duże, najczęściej o barwie szaro-zielonej lub blado-żółtej. Zimą, kocury mają bardzo wyraźne bokobrody. Umaszczenie (najczęściej koloru jasno-brązowego) pełne ciemnych plamek zależy od regionu, w którym dany ryś występuje. Jak każdy szanujący się kot, ryś bardzo dba o czystość swego ciała. Długie i staranne zabiegi higieniczne przeprowadza co najmniej kilka razy dziennie. Oczywiście nie przepada za wodą, ale gdy z jakiś względów się w niej znajdzie, zasługuje na miano znakomitego pływaka. Wspaniale wspina się na drzewa i porusza po ziemi, przy czym skacze zwinnie i daleko. Jest przy tym wielkim śpiochem. Lwią częścią jego dobowego rytmu życia stanowi bardzo długi odpoczynek (zazwyczaj za dnia).

 

Ryś prowadzi głównie nocny tryb życia (zimą, bardzo często bywa aktywny także w dzień). Wówczas najczęściej poluje lub patroluje swoje terytorium. Bez trudu porusza się nie tylko w blasku księżyca, lecz także w kompletnych ciemnościach. Żeby dostrzec w takich warunkach swą ofiarę, ryś potrzebuje sześć razy mniej światła niż człowiek. Jego oczy pod siatkówką mają specjalną błonę. Działa ona jak lustro, silnie odbijając światło, które maksymalnie pobudza komórki siatkówki. Dlatego, kiedy w ciemności ryś patrzy wprost przed siebie, jego oczy połyskują niczym szklane kuleczki. Dzięki temu potrafi wypatrzyć mysz z odległości 75 metrów, a zająca aż z 300 metrów, czyli z odległości trzykrotnie przekraczającej długość boiska piłkarskiego.

 
Ryś
Rysica z jednym ze swoich dzieci - tego typu obrazki są niestety coraz większą rzadkością.
 

Podobnie jak każdy inny kot, także i ryś ma bardzo dobry słuch, wzrok, zmysł dotyku i przeciętny węch. Z odległości 50-60 metrów słyszy zająca, który obgryza delikatną gałązkę! Swój doskonały słuch zawdzięcza gęstej sierści po bokach głowy i wystającym z uszu pędzelkom włosów, które skupiają i potęgują najcichsze dźwięki jak czułe anteny radarów obserwacyjnych. Chociaż budowa jego ciała pozornie wydaje się niezgrabna, to nie wpływa negatywnie na szybkość, zwinności i refleks. Bez żadnych problemów wspina się na wysokie drzewa, potrafi chwytać w locie ptaki, wykonując przy tym wielometrowy skok (nawet z miejsca). Złapane ptaki lub gryzonie przyciska do ziemi, królika zabija ugryzieniem w kark, zaś większe ofiary zwyczajnie dusi. Do swojej ofiary zbliża się bezszelestnie, a następnie błyskawicznie rzuca się na nią zadając decydujący cios.

 

Ryś ma stosunkowo małe serce i jest - podobnie jak gepard - krótkodystansowcem. W związku z tym nigdy nie goni swojej zdobyczy dalej niż na odległość 20 metrów. Bez wątpienia ryś jest niezwykle silny i sprawny. Ważący około dwudziestu kilogramów osobnik potrafi schwytać i zabić znacznie większe od siebie zwierzę, jak np. jelenia, renifera, a także młodego łosia. Czasami dochodzi nawet do starcia rysia z potężnym, dominującym samcem dzika, ale wynik tego typu pojedynku nie zawsze jest pomyślny dla kota. Dorosły dzik niejednokrotnie może poważnie zranić, a nawet zabić rysia przy pomocy swoich ostrych kłów-szabli. Tego typu walki należą jednak do rzadkości. Ryś pozostaje zatem niekoronowanym władcą puszczy.

 
Ryś
Grube, puchate futerko skutecznie chroni Rysia przed ostrym mrozem.

 

Okres godowy rysia rozpoczyna się zazwyczaj pod koniec lutego i trwa od dwóch tygodni, do miesiąca. Okres ciąży trwa od 63 do 73 dni. Kotka rodzi raz w roku (w maju lub czerwcu) od 2 do 4 młodych. Małe rysie po narodzinach są całkowicie ślepe, pozbawione zębów i ważą jedynie po ok. 70 gramów. Są więc zupełnie bezbronne i tym samym podatne na ataki drapieżników. Wobec tego matka bardzo starannie ukrywa je w niedostępnych miejscach takich jak m.in. jaskinie i szczeliny skalnego rumowiska. Ma to na celu chronić młode przed orłami, niedźwiedziami, lisami lub puchaczami. Małe kotki pokarm mięsny zaczynają przyjmować dopiero po 40 - 50 dniach życia. Zazwyczaj matka sama je karmi i wychowuje, choć czasem zdarza się, że to kocur jest głównym dostawcą pożywienia (jest to kolejny dowód na to, że koty nie koniecznie muszą być rozwiązłymi poligamistami).

 

Młode rysie przestają całkowicie pić mleko po ok. 5 miesiącach, ale samodzielne stają się dopiero po roku. Kotki osiągają pełną dojrzałość dopiero w wieku 3 lat, a kocury nieco wcześniej, bo po skończeniu 2 roku życia. Na wolności rysie rzadko dożywają "wieku emerytalnego". Przy umiarkowanie spokojnym trybie życia, możliwe jest osiągnięcie wieku maksymalnie 12-16 lat. Zupełnie inaczej wygląda sprawa dobrze odżywionych, zadbanych rysiów chowanych w ogrodach zoologicznych, specjalistycznych hodowlach lub w domach prywatnych. Takie koty potrafią żyć grubo ponad 25 lat!

 

Ryś nie jest wybrednym smakoszem. Żywi się różnej wielkości ssakami i ptakami. Co ciekawe, nie pogardzi nawet padliną. Menu pokarmowe tego kota po prostu zależy od występowania danej zwierzyny na jego terenie. W przypadku braku solidnej zdobyczy w postaci np. sarny lub kozicy, ryś poluje na zające, króliki, ryjówki, wiewiórki, kuraki leśne, małe gryzonie i ptaki. W ekstremalnej sytuacji zdarza się rysiowi polować na tak niewielkie stworzenia jak płazy i owady, które są w stanie zaspokoić jego największy głód. Co istotne, nawet dorosły osobnik zjada stosunkowo niewiele, bo tylko trochę ponad kilogram mięsa dziennie. Bywa, że do przeżycia wystarczą mu jedynie woda, owoce i trawa! Trudno więc zarzucić rysiowi żarłoczność. Na dwa dni wystarczy mu zając, lis na trzy lub cztery dni, a pojedyncza sarna nawet na piętnaście. Upolowaną zdobycz, po uprzednim zaspokojeniu pierwszego głodu, zakopuje lub maskuje liśćmi i suchą trawą (czasem śniegiem). Do ukrytej padliny wraca tak długo, aż pozostanie z niej tylko obgryziony szkielet. Nigdy nic się nie zmarnuje.

 
Ryś
Nie ma żadnych problemów z oswojeniem rysia, jednak jest to niezalecane.
 

Niestety, żyjącym na wolności rysiom coraz gorzej jest zdobyć pokarm. Spowodowane jest to m.in. wyniszczaniem ich naturalnego środowiska. Często się zdarza, że te piękne koty po prostu giną z głodu. Wszystko to oczywiście przez ich jedynego prawdziwego wroga - człowieka. Ludzie od dawna starają się wytępić rysie twierdząc m.in., że polują na kozice i zwierzęta hodowlane. Z kolei kłusownicy zabijają te koty "dla sportu". Zdarza się również, że rysie giną wpadając pod samochód. Zjawisko to najczęściej obserwuje się w Hiszpanii, mimo iż w kraju tym prowadzi się szeroko zakrojoną akcję zabezpieczania jezdni specjalnymi sieciami (takie sieci istnieją już od dawna w Szwecji, w której rysie można spotkać nawet na pogranicznych terenach miejskich). W ten właśnie sposób ryś stał się gatunkiem zagrożonym całkowitym wyginięciem. Na przykład w Polsce ich całkowita populacja liczy zaledwie 200 osobników i niewiele wskazuje na to, by stan ten miał się znacząco polepszyć.

 

W praktyce zabijania rysiów nie da się racjonalnie wytłumaczyć. Ten intrygujący kot stanowi bardzo ważny element złożonego ekosystemu. Mało kto chce zauważyć jego piękno, oraz zwrócić uwagę na fakt, że jest całkowicie nieszkodliwy dla środowiska leśnego. Wręcz przeciwnie! Ryś nie poluje na zwierzęta hodowlane, ani - tym bardziej - na ludzi. Na swą ofiarę zawsze wybiera słabe i chore osobniki, które wkrótce i tak by padły. Wielokrotnie zabija lisy, psy i wiewiórki, które przenoszą wściekliznę. Co istotne, ryś spełnia ważną rolę w zachowaniu swoistego balansu wśród różnych gatunków zwierzyny płowej, regulując populację zajęcy, saren, renów i kozic. Jeśli zabraknie rysiów, równowaga ekosystemu zostanie całkowicie zachwiana.

 

Na szczęście dla rysiów, istnieją jeszcze parki narodowe, gdzie koty te mogą czuć się względnie bezpiecznie. Ponadto prowadzi się liczne akcje ekologiczne mające na celu ochronę tego gatunku. Od 1993 roku poznańskie ZOO, wspólnie z analogiczną niemiecką placówką z Hanoweru, prowadzi akcję wysiedlania rysi na teren Kampinoskiego Parku Narodowego. Z kolei w USA prowadzona jest m.in. specjalna szkolna akcja edukacyjna pod patronatem National Geographic, mająca na celu uświadomienie dzieci i młodzieży, że rysiom także należy się zasłużone miejsce na tej planecie i że nie są one groźne, a wręcz przyjazne dla ludzi.

 
Ryś
Rysie, podobnie jak koty domowe, lubią spokój i stabilizację otoczenia.
 

Dzięki wysiłkom ekologów, także w wielu rejonach Kolumbii Brytyjskiej zdołano ocalić rysie przed całkowitą zagładą. Pomocne okazały się w tym m.in. współczesne techniki wycinki drzew. Na niewielkich, wykarczowanych obszarach, powstają łąki, na których mogą swobodnie paść się zające, stanowiące podstawę diety rysiów. Wraz ze wzrostem ich populacji rośnie też liczba dziko żyjących kotów. Złożoność przyrody uczy nas, jak ważne jest, byśmy żyli w harmonii ze środowiskiem i chronili je dla innych stworzeń, zwłaszcza tak wspaniałych i inteligentnych jak ryś.

 

Niewielu przedstawicieli Felidae może poszczycić się popularnością równą rysiowi. Koty tego gatunku (głównie ze względu na swój charakterystyczny wygląd) wielokrotnie były bohaterami najróżniejszych powieści, legend oraz słynnych utworów literackich. Na przykład pewna rysica zwana "Czarnołapą" stała się m.in. jedną z głównych inspiracji dla znanego krajowego przyrodnika-pisarza Tytusa Karpowicza przy opracowywaniu jego największego dzieła - "Księgi Puszczy". W ostatnim czasie powstał także bardzo ciekawy, ekologiczny film pt. „The missing lynx” (pl. „Zaginiony ryś”) wykonany w technologii 3D, reżyserowany bezpośrednio przez Antonio Banderasa. Imię tego kota z dumą nosi wiele firm (w tym jedna ze znanych przeglądarek internetowych) i pojazdów mechanicznych. Rysie występują także w popularnych grach komputerowych, takich jak m.in. Torchlight czy słynna seria The Elder Scrolls.

 
Ryś
Brytyjski śmigłowiec ZOP "Westland HAS3 Lynx" zrzuca torpedę akustyczną.

 

Podczas II wojny światowej nasza Marynarka Wojenna posiadała okręt podwodny ORP "Ryś". Paradoksalnie, obecnie nazwą tą szczyci się jeden z najlepszych na świecie śmigłowców służących do zwalczania okrętów podwodnych, brytyjski Westland HAS3 "Lynx". Nie rzadko trafiają się także udomowione rysie, wzbudzające niemało sensacji wśród sąsiadów i przypadkowych przechodniów. Generalnie nie ma żadnych problemów z oswojeniem takiego kota. Co ciekawe, rysie podobnie jak koty domowe, lubią pieszczoty, ale na ogół udają, że nic je to nie obchodzi (…)

 

***

Rysiom można pomóc! WWF Polska chroni rysie w ramach projektu „Aktywna ochrona populacji nizinnej rysia w Polsce”, współfinansowanego przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Głównym celem projektu WWF Polska jest przywrócenie populacji rysi na obszarach, gdzie jeszcze niedawno występowały w naturze. WWF Polska już od kilku lat pracuje nad odtworzeniem populacji tego kota w lasach mazurskich, gdzie występowały jeszcze 20 lat temu. Wykorzystuje się do tego celu specjalną metodę reintrodukcji (tzw. „born to be free"), której autorem jest dr Andrzej Krzywiński. Dzięki niej rysie urodzone w niewoli, już od pierwszych tygodni życia mogą poznawać dziką przyrodę i uczyć się życia na wolności. Sprowadzane są również dorosłe rysie z Estonii, gdzie ich populację szacuje się na od 600 do 900 kotów. Odłowione w Estonii rysie zasilają populację tego gatunku na Mazurach.

 
Ryś
Mój ryś - adoptowany symbolicznie via WWF.

 

Ty także możesz pomóc rysiom! Wystarczy zarejestrować się na oficjalnym portalu WWF https://pomagam.wwf.pl/rys/ i dokonać np. symbolicznej adopcji rysia, lub przekazać jednorazową darowiznę. Nie mniej efektywne jest coroczne przekazywanie 1% podatku na rzecz WWF pod numer KRS 0000 160 673 z dopiskiem "Ratujmy polskie rysie".

 

 

Sławomir John Lipiecki

Rys. Autor

Fot: Autor (2), WWF (4), Royal Navy (1), Tapetus.pl (1)

Przybornik
Jesteś 83526 majtkiem na pokładzie.

Przeszukaj witrynę:



 

Morze Statki i Okręty - FB

 

Nowa Technika Wojskowa - FB

 

Mój baner:

 

 

Zaprzyjaźnione serwisy:

 

USS Iowa Association - Battleship Pacific Center

 

USS Iowa Association - Battleship Pacific Center

 

Sklei i serwis komputerowy

 

 

 

 


   Mapa strony

Portfolio
       Sławomir Lipiecki
        Publicystyka
        Rysunki i Grafika
        Webdesign
Okręty
        Artykuły
        Recenzje
        Modele
        Źródła
MSiO
        Numery
        Facebook
        Magnum-X
Koty
        Artykuły
        Źródła
        Mój poradnik
Persido
        Żywot człowieka poczciwego
        Kogut domowy
        Zgrupowanie AK Podlasie
        Galeria
Galeria
        Moje prace
        Okręty
        Koty
        Różne
Kontakt
   Szybki kontakt

E-mail: irbis@warships.com.pl
   Narzędzia

Copyright (c) Sławomir Lipiecki